Wat is het prikkelbare darm syndroom (PDS)?
Het prikkelbare darm syndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening in de westerse wereld. Het is onduidelijk hoeveel mensen precies last hebben van PDS omdat lang niet iedereen bij de (huis)arts terecht komt met klachten. Er wordt gezegd dat 5 - 20 % van de Nederlandse bevolking last heeft van PDS. De diagnose wordt vooral gesteld bij jongvolwassenen. PDS komt ongeveer twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.
PDS behoort tot de zogenaamde functionele buikklachten of functionele maagdarmklachten. Wanneer bij onderzoek geen zichtbare afwijkingen worden gevonden maar de klachten we aanhouden, wordt de diagnose PDS gesteld. De klachten worden veroorzaakt door een overgevoelige darmwand of verstoorde bewegingen van de darm.
Download de brochure
Oorzaak van het prikkelbare darm syndroom (PDS)
De oorzaak van PDS is niet precies bekend. Waarschijnlijk gaat het bij de klachten van PDS om een combinatie van factoren. In ieder geval spelen een gestoorde (spastische) beweging van de darm en/of een extra gevoelige darmwand een rol. Daarnaast spelen onderstaande factoren mogelijk ook een rol:
- Mogelijk is er sprake van een abnormale verwerking van prikkels in het maagdarmkanaal en mogelijk ook in de hersenen, waardoor mensen met PDS eerder pijn/prikkels in de darmen waarnemen dan andere mensen. Hier wordt veel onderzoek naar gedaan.
- PDS lijkt te kunnen ontstaan als gevolg van een darminfectie (voedselvergiftiging).
- De darmen van mensen met PDS kunnen onregelmatige en wisselende bewegingen maken waardoor verstopping of juist diarree kan ontstaan.
- Een verkeerde voeding kan de klachten van PDS verergeren. Meestal geeft een vezelarme of eenzijdige voeding verergering van klachten. Bij sommige mensen met PDS kunnen de klachten juist verergeren door het eten van vezels.
- Stress (zoals emoties, spanningen, nervositeit, etc.) kan leiden tot verergering van de klachten.
Klachten en symptomen bij het prikkelbare darm syndroom (PDS)
PDS kenmerkt zich met name door buikpijn en problemen met de ontlasting. Dit kan diarree of juist verstopping zijn en een opgeblazen gevoel. PDS is in principe een chronische aandoening maar het klachtenpatroon kan erg wisselend zijn. Sommige mensen met PDS hebben continu klachten. Vaak verergeren de klachten in periodes van stress of drukte. De klachten kunnen ook een tijd lang helemaal verdwijnen.
De meest voorkomende klachten bij PDS zijn:
- Problemen met de stoelgang: diarree en/of verstopping
In de meeste gevallen hebben mensen met PDS diarree en/of verstopping. Bij diarree is de ontlasting dun of soms zelfs waterdun. Vaak komt aandrang plotseling opzetten en kan men de ontlasting niet goed ophouden. Bij verstopping is de ontlasting hard en moet er hard worden geperst om de ontlasting kwijt te raken. - Opgeblazen gevoel en klachten zoals opboeren, winderigheid, gerommel in de buik en buikpijn. Mensen met PDS ervaren vaak een opgeblazen gevoel in de buik waarbij de buik kan opzetten. Hierdoor ontstaan klachten zoals opboeren, winderigheid, gerommel in de buik en buikpijn.
- Buikpijn en/of buikkrampen.
Vaak zit de pijn onder in de buik of rond de navel. Ook kan de pijn uitstralen naar de rug of de zij. De pijn kan zeurend zijn of gepaard gaan met hevige pijnscheuten. De pijn treedt vooral overdag op en bij sommige mensen verergeren pijnklachten na de maaltijd. Na de stoelgang of na het laten van enkele winden, wordt de pijn vaak minder. Soms zijn de buikpijnaanvallen zo hevig dat ze doen denken aan een gal- of niersteenaanval.
Veel mensen met PDS hebben daarnaast last van klachten die niet direct met de darm te maken hebben. Met name moeheid, maagklachten, brandend maagzuur, hoofdpijn, pijn in de rug of de zij en pijn bij het vrijen zijn klachten die vaak genoemd worden.
Let op: klachten als bloed bij de ontlasting, ernstige diarree, onverklaarbaar gewichtsverlies of koorts horen zeker niet bij PDS. Als u hier last van heeft, is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Ook als uw klachten ontstaan op latere leeftijd (boven 50 jaar) of uw stoelgang plotseling duidelijk verandert, is het verstandig naar de huisarts te gaan.
Leven met Prikkelbare Darm Syndroom
Jessica (42) weet niet anders dan dat ze altijd buikpijn heeft en elk moment vlakbij een toilet moet zijn. Haar Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) heeft haar een hoop gekost, maar ze heeft nu een duidelijke visie voor wat het haar kan opleveren in de toekomst. Lees het verhaal van Jessica en hoe zij omgaat met PDS.
Diagnose van het prikkelbare darm syndroom (PDS)
De huisarts kan vaak de diagnose stellen op basis van het klachtenpatroon. Als er twijfels zijn over de oorzaak van de klachten zal de huisarts u doorverwijzen. Dit gebeurt bijvoorbeeld als u last heeft van klachten die ook op andere, minder onschuldige darmaandoeningen kunnen wijzen. De huisarts zal mensen die ouder zijn dan 50 jaar ook eerder doorverwijzen, om andere aandoeningen uit te sluiten. Wanneer door middel van onderzoek geen lichamelijke afwijkingen gevonden worden, kan de diagnose ‘PDS’ gesteld worden.
Wereldwijd is door medisch specialisten vastgesteld wanneer de diagnose Prikkelbare Darm Syndroom kan worden gesteld. Met deze graadmeter kunnen artsen beter de diagnose PDS stellen en een behandeling voorschrijven.
De criteria bestaan uit drie fasen:
Fase 1. De patiënt heeft last van steeds terugkerende pijn (of onaangenaam gevoel) in de buik, met tenminste twee van de onderstaande kenmerken:
a. De pijn wordt minder na de stoelgang
b. Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in de frequentie van de ontlasting.
c. Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in de vorm van de ontlasting.
Fase 2. Om de diagnose ‘PDS’ te kunnen stellen moeten de klachten tenminste 6 maanden geleden begonnen zijn. Als de patiënt gedurende drie van die zes maanden voldoet aan de criteria, kan de diagnose ‘PDS’ gesteld worden.
Fase 3. Als de klachten ook kunnen wijzen op een andere aandoening, dan moet die eerst uitgesloten worden.
Behandeling van het prikkelbare darm syndroom (PDS)
Voedingsadviezen, leefstijladviezen (zie 'tips en adviezen') en sommige therapieën kunnen de klachten verminderen. In sommige gevallen kan de arts medicijnen voorschrijven om de klachten te verminderen. Deze medicijnen zijn gericht op een verbetering van het ontlastingspatroon en soms ook op pijnbestrijding of op een combinatie hiervan.
Medicijnen tegen verstopping:
- Bulkvormers zijn middelen die dezelfde eigenschappen hebben als oplosbare voedingsvezels. Bulkvormers kunt u oplossen in water, yoghurt of sap. Ze zorgen voor een soepele ontlasting en een goede darmwerking. Het is belangrijk dat u bij bulkvormers extra veel drinkt, omdat deze medicijnen averechts werken als ze niet voldoende vocht op kunnen nemen. Bulkvormers kunnen zonder problemen langdurige gebruikt worden, omdat ze de darm niet prikkelen.
- Vochtbinders zijn middelen die vocht vast houden in de darm waardoor de ontlasting zachter wordt. Voorbeelden van vochtbinders zijn anorganische zouten (magnesiumoxide en magnesiumsulfaat).
- Contactlaxantia zijn middelen die de darmbeweging activeren door een chemische prikkeling van de darmwand. Hierdoor hebben ze een sterk laxerend effect. Deze middelen zijn in het algemeen niet geschikt voor langdurig gebruik omdat er aanwijzingen zijn dat dit het slijmvlies in de darmwand kan beschadigen. Overleg altijd met uw huisarts als u tijdelijk contactlaxantia gebruikt. De arts kan deze middelen tijdelijk voorschrijven als verstopping bij PDS op de voorgrond staat.
Wees voorzichtig met ‘natuurlijke’ middelen op basis van sennapeulen die u bij de drogist, apotheek of reformzaak kunt kopen. Gebruik ze vooral niet te vaak en niet te lang achter elkaar. Overleg bij voorkeur met uw arts.
Medicijnen tegen diarree:
Heeft u vaak last van diarree dan kan de arts een diarreeremmer voorschrijven. Deze zorgt ervoor dat de ontlasting wat vaster wordt. Gebruik diarreeremmers niet dagelijks, tenzij de arts het voorschrijft. Ook bovengenoemde bulkvormers kunnen helpen bij diarree. Wanneer ze worden ingenomen met relatief weinig water, zorgen ze ervoor dat de ontlasting wat vaster wordt.
Medicijnen tegen buikpijn en buikkrampen:
U kunt zelf paracetamol innemen tegen de pijn. De huisarts kan eventueel een sterkere pijnstiller voorschrijven. Bij darmkrampen kan de huisarts een medicijn voorschrijven dat de krampen bestrijdt. Deze middelen verbeteren de bewegingen van de darm en kunnen darmkrampen verminderen.
Lage doseringen van antidepressiva kunnen een gunstige werking hebben op sommige klachten bij PDS. Bepaalde antidepressiva verminderen namelijk de gevoeligheid van de darm voor pijnprikkels. Deze medicijnen worden alleen voorgeschreven bij hevige klachten of als andere behandelingen geen effect hebben.
Behandeling met een therapie
Sommige patiënten met PDS hebben baat bij hypnotherapie of bekkenfysiotherapie. De huisarts kan u hier meer informatie over geven en u eventueel doorverwijzen.
- Hypnotherapie
Hypnotherapie die speciaal gericht is op PDS vermindert de klachten bij een groot deel van de patiënten. Tijdens de behandeling leert de hypnotherapeut mensen onder hypnose hun darm positief te beïnvloeden. Er zijn hypnotherapeuten die zich gespecialiseerd hebben in de behandeling van PDS. Sommige zorgverzekeraars vergoeden een aantal van deze behandelingen. Informeer bij uw zorgverzekeraar of hypnotherapie vergoed wordt. - Bekkenbodemfysiotherapie
In sommige gevallen kan bekkenfysiotherapie klachten bij PDS verminderen. Bekkenfysiotherapie is een speciale vorm van fysiotherapie die zich richt op de bekkenbodemspieren. Klachten als verstopping, hevige aandrang en ongewild ontlastingsverlies kunnen veroorzaakt worden door problemen met bekkenbodemspieren. Vaak komen dan ook andere bekkenbodemklachten voor zoals pijn bij het vrijen, moeite met plassen of urineverlies. In dat geval kan bekkenbodemfysiotherapie de klachten mogelijk verminderen. Informeer altijd bij uw zorgverzekeraar of bekkenbodemfysiotherapie vergoed wordt.
Tips en adviezen bij prikkelbare darm syndroom (PDS)
Op een aantal zaken kunt u bij PDS zelf letten om de klachten te verminderen:
- Eet regelmatig en gebruik een gezonde en gevarieerde voeding met zo min mogelijk toevoegingen (geen kant en klare maaltijden). Een gezonde voeding bevat alle voedingsstoffen die uw lichaam dagelijks nodig heeft. De vernieuwde Schijf van Vijf van het Voedingscentrum schetst kaders voor een goede, gezonde voeding. De Schijf van Vijf bestaat uit vijf vakken met producten waarmee u elke dag opnieuw gezond en gevarieerd kunt eten. Neem iedere dag voldoende producten uit elk vak en varieer genoeg! Als u eet volgens de Schijf van Vijf krijgt uw lichaam voldoende vezels, wat erg belangrijk is voor een gezonde buik. Ook krijgt u op deze manier voldoende mineralen, vitaminen, eiwitten, koolhydraten en vetten binnen. Kies daarnaast niet te vaak voor producten die buiten de Schijf van Vijf vallen. Op deze manier zorgt u goed voor uw lichaam.
- Drink dagelijks tenminste 1,5 - 2 liter vocht. Voor een goede darmwerking is het belangrijk om dagelijks anderhalf tot twee liter vocht te drinken.
- Vermijd stress. Stress is niet de oorzaak van PDS maar het kan de klachten wel verergeren. Er zijn verschillende manieren om stress te verminderen. Dit kan door yoga of meditatie maar ook door beweging (wandelen, fietsen, zwemmen) of door te sporten.
- Zorg voor voldoende beweging. Beweging is belangrijk voor de darmbeweging en een goede spijsvertering. Ook kunt u verstopping hierdoor voorkomen.
- Probiotica zijn producten die grote hoeveelheden nuttige melkzuurbacteriën bevatten. Deze hebben mogelijk een gunstige invloed op darmklachten. Er is echter geen bewijs dat probiotica darmklachten bij PDS kunnen verbeteren. Uit onderzoek is wel gebleken dat probiotica veilig te gebruiken zijn voor mensen met PDS. Probiotica die zijn toegevoegd aan zuivelproducten zijn te koop in de supermarkt. Bij de apotheek en drogist zijn probiotica in poedervorm en in capsules verkrijgbaar.
- Pepermuntolie capsules (maagsapresistente capsules) kunnen voor sommige mensen met PDS de klachten verminderen. Dit middel is verkrijgbaar bij de apotheek en drogist.
- Stop met roken. Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om niet te roken.
Veel mensen met PDS ervaren een verband tussen hun voedingspatroon en het optreden van klachten. Als u zelf merkt dat u klachten krijgt na het eten van bepaalde voedingsmiddelen, probeer deze dan met mate te gebruiken. Wees voorzichtig met het schrappen van veel voedingsmiddelen uit uw menu. Er kan, bij het weglaten van voedingsmiddelen, op den duur een tekort aan bepaalde vitaminen en andere belangrijke voedingsstoffen ontstaan. Als u vragen heeft over uw voedingspatroon kan een diëtist advies geven.
FODMAP beperkt dieet
Veel mensen met PDS ervaren een afname van hun klachten door het volgen van het FODMAP-beperkte dieet. FODMAP is een verzamelnaam voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden. Monosacchariden en Polyolen. Dit zijn een soort koolhydraten die slecht of niet opgenomen worden in de dunne darm. In de dikke darm worden deze koolhydraten vervolgens afgebroken door de dikke darmbacteriën. Hierbij komen gassen vrij die de dikke darm prikkelen, wat klachten zoals diarree, een opgeblazen gevoel en buikpijn kan veroorzaken.
Het FODMAP beperkte dieet bestaat uit een eliminatiefase waarin u producten met FODMAP uit het menu gaat schrappen. Daarna volgt de herintroductiefase, waarin u geleidelijk weer FODMAP's gaat toevoegen. Een diëtist adviseert hoe u voedingsmiddelen weer geleidelijk toevoegt. Zo kunt u nagaan welke FODMAP’s bij u de klachten veroorzaken. Alleen die producten kunt u voortaan beter vermijden. Het FODMAP-beperkte dieet is een intensief dieet om te volgen. Begeleiding van een diëtist met kennis van het dieet is hierbij essentieel. Bij het FODMAP dieet gelden de algemene tips en adviezen niet. Uitgebreide informatie over dit dieet is te vinden op www.fodmapdieet.nl
Onderzoeken bij PDS Prikkelbare darm syndroom
Gerelateerde ziekten PDS Prikkelbare darm syndroom
Patiëntenvereniging
Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging (PDSB)