Wat is colitis ulcerosa?
Colitis ulcerosa betekent letterlijk een ontsteking van de dikke darm (colon = dikke darm, -itis = ontsteking), waarbij zweren gevormd worden (ulcerosa).
Bij colitis ulcerosa is er sprake van een chronische, regelmatig terugkerende ontsteking van de dikke darm. De ontsteking beperkt zich tot het slijmvlies, dat de binnenkant van de dikke darm bekleed. Bij colitis ulcerosa is de darm aaneengesloten ontstoken. Ook kunnen er klachten en ontstekingen buiten de darm kunnen voorkomen bij colitis ulcerosa.
Het verschil tussen colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn
Er zijn veel overeenkomsten tussen de chronische darmontstekingen colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Zowel de klachten als de behandeling van deze twee aandoeningen komen voor een groot deel overeen.
Download de brochure
Een aantal belangrijke verschillen tussen colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn zijn:
- Bij colitis ulcerosa ontstaan de ontstekingen alleen in de dikke darm en de endeldarm. Bij de ziekte van Crohn komen de ontstekingen in het hele spijsverteringskanaal voor: van mond tot anus.
- Bij colitis ulcerosa beperken de ontstekingen in de darm zich tot de slijmvlieslaag. Bij de ziekte van Crohn kunnen de ontstekingen ook tot de diepere lagen van de darmwand doordringen. Hierdoor kunnen bij de ziekte van Crohn diepere zweren en zogenoemde fistels (onnatuurlijke, open verbindingen) ontstaan.
- Bij colitis ulcerosa ontstaan geen verklevingen en vrijwel nooit vernauwingen. Doordat de zweren bij de ziekte van Crohn dieper zijn, en er ook fistels kunnen ontstaan, wordt bij deze ziekte meer littekenweefsel gevormd. Hierdoor kunnen vernauwingen in de darm en verklevingen ontstaan bij mensen met de ziekte van Crohn.
- Bij colitis ulcerosa zitten de ontstekingen vaak in een aaneengesloten gebied in de dikke darm. Bij de ziekte van Crohn kunnen gezonde delen afwisselen met gebieden die ontstoken zijn.
In Nederland zijn er ruim 80.000 mensen met een chronische darmontsteking. Naar schatting heeft iets meer dan de helft hiervan colitis ulcerosa en iets minder dan de helft de ziekte van Crohn. De diagnose wordt vooral gesteld bij jong volwassenen en mensen van middelbare leeftijd. Colitis ulcerosa komt iets meer voor bij mannen dan bij vrouwen.
Colitis ulcerosa begint vaak met ontstekingen in de endeldarm. De ontstekingen kunnen zich vervolgens uitbreiden over de hele dikke darm. Colitis ulcerosa kan ook op een andere plaats in de dikke darm beginnen.
Patricia leeft met Colitis Ulcerosa
Patricia is moeder van 3 kleine kinderen en krijgt de diagnose Colitis Ulcerosa. Zware jaren van onderzoeken, medicijnen en operaties volgen. Pas wanneer er een pouch geplaatst wordt, krijgt ze haar leven weer terug. Lees het verhaal van Patricia.
De dikke darm
De dikke darm is het laatste deel van het spijsverteringskanaal. Het allerlaatste deel van de dikke darm heet de endeldarm, ofwel rectum. In de dikke darm wordt ontlasting ingedikt. Wanneer ontlasting vanuit de dunne darm in de dikke darm komt, is het een waterdunne brij van onverteerbare voedselresten. In de dikke darm worden vocht, zouten en mineralen aan de brij onttrokken. Hierdoor ontstaat uiteindelijk een soepele vaste ontlasting.
In de endeldarm wordt ontlasting tijdelijk opgeslagen. Wanneer de endeldarm vol is, krijgen we een gevoel van aandrang. De ontlasting kan dan via de anus het lichaam verlaten.
Oorzaak van colitis ulcerosa
Er zijn verschillende factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van colitis ulcerosa. Factoren die een rol spelen zijn onder andere: het afweersysteem, erfelijkheid, bacteriën in de darm, stress en roken. De ontstekingen bij colitis ulcerosa worden niet veroorzaakt door een infectie met een virus, bacterie of parasiet.
Afweersysteem
Ons afweersysteem beschermt ons lichaam tegen schadelijke indringers, zoals bacteriën en virussen. Bij colitis ulcerosa is het afweersysteem in de war. Het gevolg is dat er ontstekingen ontstaan in de darm.
Erfelijkheid
Erfelijkheid speelt een rol bij de colitis ulcerosa. Vijf tot tien procent van de familieleden van iemand met een chronische darmontsteking heeft de ziekte ook. Bij familieleden van mensen zonder een chronische darmontsteking is dat percentage lager.
Bacteriën
Mogelijk spelen bepaalde bacteriën een rol bij het ontstaan van deze ziekte. Op dit moment wordt hier nog onderzoek naar gedaan.
Stress
Door overmatige stress ontstaan er bij veel mensen maagdarmklachten. Stress alleen is niet de oorzaak van colitis ulcerosa. Wel heeft stress invloed op de ernst van de klachten.
Roken
Roken is slecht voor de gezondheid. Daarom is in het algemeen het advies om te stoppen met roken.
Bij stoppen bij roken lijkt de kans op het ontstaan van colitis ulcerosa iets verhoogd. Ook lijkt roken te beschermen tegen de ziekteaanvallen bij colitis ulcerosa. Hoe dit kan is nog niet bekend.
Klachten en symptomen bij colitis ulcerosa
De klachten en de ernst van de klachten kunnen per patiënt erg verschillen.
Onderstaande klachten komen vaak voor bij colitis ulcerosa:
- Diarree, vaak met bloed en slijm
- Buikpijn
- Bloedarmoede
- Vermoeidheid
- Gewichtsverlies
- Moeite met het ophouden van de ontlasting
- Een opgezette buik.
- Koorts
In enkele gevallen komen ook klachten buiten de darm voor:
- Pijnlijke, ontstoken ogen
- Pijnlijke, ontstoken gewrichten
- Pijnlijke ontstekingen van de huid
Bij circa tien procent van de patiënten met colitis ulcerosa komt PSC (Primaire Scleroserende Cholangitis) voor, dit is een ontsteking van de galwegen in en buiten de lever. Meer informatie over PSC vindt u bij ziekten van de lever op deze website.
Het beloop van de ziekte kan erg verschillen per patiënt. Sommige mensen hebben bijna nooit klachten, terwijl anderen regelmatig heftige aanvallen krijgen. Zo’n ziekteaanval wordt ook wel een opvlamming of een actieve periode genoemd.
Mensen met een chronische darmontsteking hebben een licht verhoogde kans om darmkanker te krijgen. Dit verhoogde risico begint zo'n acht jaar nadat de diagnose 'colitis ulcerosa' is gesteld. Om het risico te verminderen is het belangrijk dat u regelmatig een controle-onderzoek krijgt. Uw behandelend arts zal dit met u bespreken.
Diagnose van colitis ulcerosa
Hoe wordt de diagnose colitis ulcerosa gesteld?
Als de huisarts vermoedt dat u een chronische darmontsteking hebt, verwijst hij u door naar een internist of maag-darm-leverarts (MDL-arts) U wordt lichamelijk onderzocht en ook is verder onderzoek nodig om de diagnose te stellen.
De volgende onderzoeken kunnen worden gedaan:
- Bloedonderzoek
Met bloedonderzoek wordt onderzocht of er sprake is van bloedarmoede en een ontsteking. Ook kan de arts met bloedonderzoek vaststellen hoe uw lichamelijke conditie en voedingstoestand zijn. - Ontlastingsonderzoek
De ontlasting wordt onderzocht om bacteriële infecties uit te sluiten. - Beeldvormend onderzoek zoals een endoscopie, echografie en een CT-scan of MRI-scan.
In de meeste gevallen wordt de diagnose colitis ulcerosa gesteld door middel van een kijkonderzoek (endoscopie). Bij een endoscopie van de darm wordt de binnenkant van de darm bekeken met behulp van een endoscoop. De endoscoop is een flexibele slang die via de anus in de darm wordt geschoven. Aan het uiteinde van de slang zitten een lampje en een camera. De camerabeelden worden op een scherm weergegeven. Op deze manier kan de arts de binnenkant van de darm goed bekijken. Tijdens een endoscopie kan een stukje weefsel uit de wand van de darm worden genomen.
Dit heet een biopsie. Dit stukje weefsel wordt onder de microscoop onderzocht. Dit is nodig om de diagnose te kunnen stellen. Er zijn verschillende soorten endoscopieën. De keuze voor de scopie is afhankelijk van het stuk darm dat de arts wil onderzoeken:
- Sigmoïdoscopie
Bij een sigmoïdoscopie worden de endeldarm en het daarboven gelegen bochtige deel (het sigmoïd) onderzocht. - Coloscopie
Bij een coloscopie wordt de gehele dikke darm onderzocht. - Virtuele coloscopie
De virtuele coloscopie is een onderzoek waarbij de arts de dikke darm uitgebreid onderzoekt door middel van CT of MRI technieken. In het geval van een CT-colonografie wordt gebruik gemaakt van röntgenstralen. Bij een MRI-colonografie wordt een sterk magnetisch veld gebruikt om de dikke darm in beeld te brengen. Bij beide technieken wordt de dikke darm driedimensionaal in beeld gebracht. In tegenstelling tot de ‘gewone’ coloscopie gebruikt de arts bij de virtuele coloscopie geen endoscoop Een virtuele coloscopie is een beeldvormend onderzoek, waarbij de dikke darm van buitenaf in beeld gebracht wordt. Het nadeel van dit onderzoek is dat de arts geen biopt kan nemen.
Behandeling van colitis ulcerosa
Medicijnen
De behandeling bij colitis ulcerosa bestaat in principe uit medicijnen. Uw arts kan verschillende soorten medicijnen voorschrijven. Medicijnen kunnen colitis ulcerosa niet genezen. De behandeling zorgt meestal wel voor een vermindering van de klachten en het remmen van de ontsteking. Ook kunnen de medicijnen voorkomen dat er nieuwe ontstekingen ontstaan. Sommige mensen zijn door medicijnen zelfs (bijna) klachtenvrij.
Meestal is het een kwestie van uitproberen, welk medicijn voor u het beste werkt. In sommige gevallen duurt het een tijdje, voordat het beste medicijn voor u ‘gevonden’ is. Dit komt doordat de werking van de medicijnen per patiënt kan verschillen. Ook de bijwerkingen die kunnen ontstaan verschillen erg per patiënt.
De dosis die de arts voorschrijft, verschilt per patiënt. De ‘activiteit’ van de ziekte speelt hierbij een belangrijke rol. Als de ziekte niet actief is, is een lage onderhoudsdosering soms voldoende. Tijdens een opvlamming kan de arts een hogere dosering of een ander medicijn voorschrijven.
Onderstaande groepen medicijnen worden voorgeschreven bij colitis ulcerosa:
- Milde ontstekingsremmers
Deze remmen de ontstekingen in de darm, bijvoorbeeld Mesalazine preparaten. - Krachtige ontstekingsremmers (corticosteroïden)
Deze remmen de ontstekingen in de darm, maar hebben vaak ook heftige bijwerkingen. Meestal worden deze ontstekingsremmers zo kort mogelijk voorgeschreven tijdens opvlammingen. - TNF-blokkers
Een speciale groep van afweeronderdrukkende medicijnen zijn de TNF-blokkers. Deze medicijnen blokkeren (remmen) het stofje TNF, dat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van ontstekingen. TNF-blokkers worden via een infuus of injecties toegediend. De behandeling met TNF-blokkers is nog vrij nieuw en wordt alleen gebruikt als de andere medicijnen niet voldoende helpen. - Afweeronderdrukkende medicijnen (immunosuppressiva).
Deze medicijnen remmen het afweersysteem, waardoor er minder ontstekingsreacties ontstaan. - Antibiotica
In sommige gevallen schrijft de arts antibiotica voor om klachten door bacteriële overgroei te verminderen. - Diarreeremmers
Deze kunnen de diarreeklachten verminderen. Zij helpen echter niet tegen de ontstekingen.
In de brochure kunt een overzicht vinden van de verschillende medicijnen die bij colitis ulcerosa kunnen worden voorgeschreven.
Operatie
Wanneer medicijnen niet voldoende helpen, is een operatie soms noodzakelijk. Het ontstoken deel van de dikke darm wordt dan door de chirurg verwijderd. Soms wordt een (tijdelijk) stoma aangelegd, zodat de darm de kans krijgt om te herstellen.
Bij mensen met colitis ulcerosa, die erg veel last hebben van ontstekingen, kan de arts voorstellen de gehele dikke darm inclusief de endeldarm te verwijderen. Voor de ontlasting wordt dan vaak een (tijdelijk) stoma aangelegd. Een stoma is een kunstmatige uitgang op de buik voor de ontlasting. Een stoma kan tijdelijk of permanent zijn. Wanneer mogelijk wordt in plaats van een stoma een ‘pouch’ aangelegd. Het woord pouch betekent letterlijk buidel, reservoir of (opvang)zakje. Een pouch kan gemaakt worden van een deel van de dunne darm, wanneer de dikke darm is verwijderd. Vervolgens wordt een verbinding tussen de dunne darm (met de pouch) en de anus gemaakt. De pouch is dan een soort opvangzakje, waarin ontlasting tijdelijk opgeslagen kan worden. De pouch neemt als het ware de functie van de endeldarm over. Als deze vol is, krijgt u aandrang om naar het toilet te gaan.
Het verwijderen van de hele darm is een ingrijpende operatie, met vaak blijvende gevolgen. De klachten van colitis ulcerosa verdwijnen wel door de operatie, omdat de dikke darm niet meer kan ontsteken.
Tips en adviezen bij colitis ulcerosa
Er zijn verschillende factoren die waarschijnlijk een ziekteaanval of opvlamming kunnen uitlokken:
- Stress, spanningen en een onregelmatige leefstijl
- Een verminderde weerstand
- Ongezonde voeding en leefstijl, mogelijk ook alcoholgebruik
Het is belangrijk dat u zo gezond en regelmatig mogelijk leeft, eet en drinkt. Voldoende nachtrust, regelmatig bewegen en een gezond en gevarieerd voedingspatroon spelen hierbij een belangrijke rol.
Roken lijkt bij colitis ulcerosa een positieve invloed te hebben op de ontstekingen in de dikke darm. Het is onduidelijk hoe dit kan. Omdat roken schadelijk is voor veel organen en processen die zich in ons lichaam afspelen, is het toch verstandig om niet te roken. Door middel van wetenschappelijk onderzoek wil men kijken of het effect van roken op colitis ulcerosa ook op een andere manier kan worden bewerkstelligd.
Meestal is een speciaal dieet niet nodig voor mensen met een chronische darmontsteking. U kunt met uw specialist of diëtist bespreken of u extra vitamines, calcium en/of ijzer nodig heeft.
Door het medicijngebruik (bijvoorbeeld Prednison) hebben mensen met colitis ulcerosa soms een verhoogde kans op botontkalking (osteoporose). Vanwege klachten als diarree, bloedverlies en een verminderde eetlust, kunnen voedingssupplementen soms raadzaam zijn, om vitamines aan te vullen.
Als u last heeft van gewichtsverlies, bijvoorbeeld door een langdurige opvlamming of als de diagnose pas gesteld is, is het verstandig om een diëtist te raadplegen. Het lichaam heeft in dat geval vaak extra energie en eiwitten nodig. Een diëtist (of uw eigen specialist) kan u hierover adviseren.
De Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging Nederland heeft uitgebreide informatie (brochures) over verschillende onderwerpen, zoals voeding, medicijnen en zwangerschap. De contactgegevens vindt u bij ‘meer informatie’.
Transitiepolikliniek
Om de overgang van kinderzorg naar volwassenenzorg voor oudere kinderen met een chronische ziekte en/of aandoening goed te laten verlopen, zijn er in de diverse centra transitiepoliklinieken opgericht. Deze poliklinieken helpen om de overstap van kinderzorg naar de volwassen poliklinieken goed op elkaar af te stemmen en kinderen voor te bereiden op de volwassenenzorg.
Onderzoeken bij colitis ulcerosa
Operaties bij colitis ulcerosa
Gerelateerde ziekten colitis ulcerosa
Synoniemen
- Chronische darmontsteking
- Ontstekingsziekte van de darm
- Inflammatory Bowel Disease (IBD)
N.B. Deze synoniemen zijn verzamelnamen, waarmee zowel colitis ulcerosa als de ziekte van Crohn bedoeld kan worden.