Wat is het?

We spreken van een prolaps als weefsel dat zich normaal binnen in het lichaam bevindt, door een bestaande opening naar buiten uitpuilt. Bij een anale prolaps betekent dit dat een gedeelte van de endeldarm door de anus naar buiten is uitgezakt.

De dikke darm gaat over in de endeldarm (rectum). De endeldarm ligt vlak boven de anus en is een tijdelijke opslagplaats voor ontlasting. Als er ontlasting in de endeldarm komt, ontstaat het gevoel van aandrang. Dit is het signaal om naar het toilet te gaan.

Als we de endeldarm dwars door zouden snijden dan zien we van binnen naar buiten drie verschillende weefsellagen namelijk: een slijmvlieslaag, een spierlaag en een bindweefsellaag.

Verschillen in anale prolaps

Door verschillende oorzaken kan de wand van de endeldarm door de anus naar buiten uitzakken.  Duidelijk onderscheid moet daarbij gemaakt worden tussen:

Een slijmvliesprolaps

Hierbij zakt alleen het slijmvlies van de endeldarm uit. Het slijmvlies komt tijdens de stoelgang met het persen naar buiten. Soms komt het samen voor met aambeien. De slijmvliesprolaps heeft een dunne wand en is roze van kleur. Als er harde ontlasting langs schuurt, raakt het slijmvlies snel beschadigd waardoor het gaat bloeden. Door een slijmvliesprolaps kan verstopping (obstipatie) ontstaan. Persen om toch ontlasting te krijgen, maakt de klachten vaak alleen maar erger.

Een rectumprolaps

Dit is een prolaps van de hele endeldarmwand, waarbij de hele wand van de endeldarm is uitgezakt. Soms zakt ook de anus mee uit (anorectale prolaps). De prolaps heeft een dikke wand en is donkerrood van kleur. De prolaps wordt als een duidelijke zwelling ervaren. De anus wordt door de prolaps afgesloten, waardoor de ontlasting er niet uit kan. Dit leidt tot ernstige obstipatie. Persen om toch ontlasting te krijgen, kan de prolaps verergeren. Een rectumprolaps komt vooral voor bij oude mensen en bij kinderen tot 5 jaar oud. Het merendeel van de patiënten is vrouw (85%) maar het kan ook bij mannen voorkomen.

Oorzaken van anale prolaps

Wat betreft de oorzaak wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen een slijmvliesprolaps en een rectumprolaps.

Oorzaak slijmvliesprolaps
Deze prolaps is meestal het gevolg van een verzwakking van het bindweefsel tussen de slijmvlieslaag en de spierlaag. Een slijmvliesprolaps gaat vaak samen met aambeien.

Oorzaken rectumprolaps
Bij het ontstaan van een rectumprolaps kunnen verschillende oorzaken een rol spelen:

  • Door het verslappen van de bekkenbodemspieren en anale kringspieren wordt  de endeldarm niet goed ondersteund en kan deze uitzakken.
  • Langdurig persen bij obstipatie of een bevalling.
  • Een tumor of poliep in de endeldarm.
  • Een operatie waarbij de baarmoeder is verwijderd. Bij deze operatie wordt ook het steunweefsel van de endeldarm gedeeltelijk verwijderd. Dit heeft tot gevolg dat de endeldarm niet goed meer wordt ondersteund en kan uitzakken.

Hoe herken ik het?

Klachten en symptomen bij anale prolaps

De klachten die bij een anale prolaps op kunnen treden, zijn:

  • Verstopping en verlies van slijm en bloed bij de ontlasting.
  • Weglekken van dunne ontlasting langs de harde ontlasting (paradoxale diarree).
  • Aambeien.
  • Niet op kunnen houden van de ontlasting (incontinentie). Door beschadiging van de zenuwcellen in de endeldarm en anus door de prolaps verliezen de kringspieren van de anus hun functie.
  • Pijn bij de ontlasting door inklemming van het slijmvlies bij persen.

Hoe gaat het verder?

Diagnose van anale prolaps

Om vast te stellen of er sprake is van een slijmvliesprolaps of een rectumprolaps zijn er verschillende onderzoeken mogelijk.

Als we de endeldarm dwars door zouden snijden dan zien we van binnen naar buiten drie verschillende weefsellagen namelijk: een slijmvlieslaag, een spierlaag en een bindweefsellaag.

Bij een rectumprolaps is het belangrijk dat er verder onderzoek plaatsvindt naar de spanning en activiteit van de sluitspieren, de bekkenbodemspieren en de zenuwvoorziening van het rectumgebied. De resultaten van deze onderzoeken zijn van essentieel belang voor het succes van de verdere behandeling. Om de ontlasting goed op te kunnen houden na de behandeling of operatie moet de spieractiviteit namelijk voldoende zijn en mogen de zenuwen niet beschadigd zijn.

Behandeling van anale prolaps

De behandeling van een slijmvliesprolaps of een rectumprolaps is duidelijk verschillend.

Slijmvliesprolaps

De arts zal voedingsadviezen geven en tips met betrekking tot jouw toiletgedrag. Eventueel kan de arts je doorverwijzen naar een bekkenbodemfysiotherapeut voor advies over jouw toiletgedrag. De adviezen zijn:

  • gebruik een vezelrijke voeding
  • drink dagelijks tenminste anderhalf tot twee liter
  • ga direct naar het toilet als je aandrang voelt. Stel toiletbezoek niet uit
  • ga rechtop en ontspannen op het toilet zitten, met jouw voeten aan de grond
  • voorkom hard persen, pers alleen zachtjes mee als je aandrang voelt

Rubberband-ligatie (Barron-ligatuur)
Als dit niet voldoende is, kan de arts kiezen voor een rubberband-ligatie. Dit wordt ook wel de ‘elastiekjes methode’ genoemd. Om het uitgezakte slijmvlies worden één of meer rubberen ringetjes geplaatst. Het afgeklemde slijmvlies sterft af binnen 2 tot 10 dagen en samen met de ringetjes komt het met de ontlasting naar buiten.

Rectumprolaps

Bij rectumprolaps is de enige effectieve behandeling een operatie. Ook op oudere leeftijd is een operatie wenselijk omdat het slagingspercentage vrij hoog is.

Rectopexie
De operatie die meestal uitgevoerd wordt is de rectopexie. Tijdens deze operatie trekt de chirurg de hele endeldarm omhoog en maakt deze vast aan het heiligbeen.
Er zijn ook nog andere operaties mogelijk. Afhankelijk van de ernst van de prolaps, de conditie van de sluitspier en de leeftijd en conditie van de patiënt maakt de chirurg de keuze voor een bepaalde operatie.

Om incontinentie voor ontlasting te voorkomen maakt een voor- en nabehandelingstraject bij een bekkenbodemfysiotherapeut meestal onderdeel uit van de behandeling van een rectumprolaps. Tijdens de behandeling worden de sluitspieren en de bekkenbodemspieren met behulp van speciale oefeningen getraind.

Wat kan ik doen?

Tips en adviezen bij anale prolaps

Om nieuwe klachten te voorkomen zijn de volgende voedingsadviezen en leefregels van belang:

  • Vezelrijke voeding
    • Gebruik een gezonde, gevarieerde en vezelrijke voeding. Vezels zitten vooral in volkoren- en graanproducten, fruit en groente en in peulvruchten.

  • Vocht
    • Drink minstens twee liter per dag.

  • Beweging
    • Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

  • Toiletgedrag
    • Ga direct naar het toilet als je aandrang voelt, stel toiletbezoek dus niet uit. Ga rechtop en ontspannen op het toilet zitten. Voorkom hard persen, pers alleen zachtjes mee als je aandrang voelt.

Op verschillende plaatsen in ons land zijn speciale centra of afdelingen in ziekenhuizen die deskundig zijn op het gebied van bekkenbodemklachten. Informeer hiernaar bij jouw behandelend arts. Ook een verwijzing naar een fysiotherapeut die gespecialiseerd is in bekkenbodemklachten kan zinvol zijn.

Uitgebreide informatie en tips over verstopping en ontlastingsincontinentie.

Colofon

Deze informatie is geschreven door de Maag Lever Darm Stichting

In samenwerking met:
Drs. Jeroen Jansen, MDL-arts
Dr. Alfons Geraedts, MDL-arts
Dr. Rob Ouwendijk, MDL-arts
Dr. Mark  van Berge Henegouwen, GI-chirurg
Dr. Christianne Buskens, GI-chirurg


Laatst herzien:
2013

We houden je graag op de hoogte

We informeren je graag zo goed, betrouwbaar en compleet mogelijk over spijsverteringsziekten en -klachten. Voor voorlichting en onderzoek naar spijsverteringsziekten zijn wij volledig afhankelijk van donateurs.

Doneer aan de Maag Lever Darm Stichting

Al 0 donateurs steunden vandaag een gezonde spijsvertering voor iedereen.

ANBI logo CBF logo Privacy Waarborg logo ANBI/RSIN nr: 007247849
Doneer