Ontlastingsincontinentie is het ongewild verlies van ontlasting of het niet kunnen ophouden van ontlasting. Incontinentie van ontlasting komt vrij veel voor. Naar schatting zijn er in Nederland ongeveer 100.000 mensen met ontlastingsincontinentie.
In het laatste deel van de dikke darm, de endeldarm, wordt ontlasting tijdelijk opgeslagen. Wanneer de endeldarm vol is, wordt een signaal gegeven om naar het toilet te gaan. Dit signaal wordt aandrang genoemd. Op dat moment komt er druk op de anus te staan. De anus bestaat uit een kringspier die de endeldarm afsluit. Deze kringspier is opgebouwd uit een inwendige en een uitwendige kringspier. Een kringspier wordt ook wel een sluitspier genoemd. De uitwendige kringspier zorgt ervoor dat we de ontlasting op kunnen houden.
Bij het ophouden van de ontlasting spelen ook de bekkenbodemspieren een belangrijke rol. De bekkenbodem is een spierplaat onder in de buikholte. De bekkenbodem speelt niet alleen een rol bij de stoelgang, maar ook bij het ophouden van urine. De spieren van de bekkenbodem zorgen samen met de anus voor het kunnen ophouden van ontlasting.
Synoniemen van ontlastingsincontinentie:
Fecale incontinentie
Faeces incontinentie
Ongewild ontlastingsverlies
Hoe herken ik het?
Er zijn verschillende mogelijke oorzaken van ontlastingsincontinentie:
Beschadiging van de kringspier in de anus
Beschadiging van de kringspier in de anus komt met name voor bij vrouwen die een zware bevalling hebben gehad. Het kan ook voorkomen als complicatie na een operatie, als gevolg van een ongeluk of na seksueel misbruik. Als de kringspier in de anus is beschadigd dan voelt u wel aandrang, maar kunt u de ontlasting niet ophouden. Vaak treden de klachten na verloop van jaren op. De kringspier verslapt namelijk bij het ouder worden.
Het verslappen van de kringspier in de anus
Verslapping van de kringspier in de anus is vaak een combinatie van een slechtere werking van de kringspier zelf en een slechtere werking van de zenuwen naar de kringspier. Hierdoor verdwijnt het aandranggevoel, waardoor u niet merkt dat u ontlasting verliest.
Beschadiging van zenuwen die de kringspier en bekkenbodemspieren aansturen
De kringspier en de bekkenbodemspieren worden aangestuurd door zenuwen. Deze kunnen beschadigd raken tijdens een bevalling. Ook kunnen beschadigingen ontstaan door langdurige verstopping (obstipatie), een operatie of ouderdom. Ook bij bepaalde ziekten kunnen de zenuwen beschadigd raken, zoals bij Multiple Sclerose (MS) of Spina Bifida (open rug).
Verzakking van de endeldarm (anale prolaps)
Bij een anale prolaps is een deel van de endeldarm door de anus naar buiten gezakt. Op den duur leidt dit tot incontinentie.
Chronische darmontstekingen
Bij een chronische darmontsteking, zoals de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa of proctitis, kan het slijmvlies van de endeldarm ontstoken raken. Dit kan een versterkt aandranggevoel veroorzaken. Hierdoor is het moeilijker om ontlasting op te houden.
Aanhoudende dunne ontlasting of diarree
Sommige mensen die langdurig last hebben van diarree hebben moeite met het ophouden van de ontlasting.
Overloopdiarree (paradoxale diarree)
Bij langdurige verstopping kan dunne ontlasting langs de harde ontlasting in de endeldarm weglekken.
Dit wordt ook wel overloopdiarree, paradoxale diarree of ‘soiling’ genoemd. Vooral bij ouderen en kinderen is dit vaak de oorzaak van ongewild ontlastingsverlies.
Spastisch bekkenbodem syndroom
Het spastisch bekkenbodem syndroom ontstaat wanneer de bekkenbodemspieren en de inwendige sluitspier van de anus vrijwel altijd aangespannen zijn. Mensen die last hebben van het spastisch bekkenbodem syndroom hebben daardoor veel moeite met het kwijtraken van ontlasting. Zij hebben vaak last van langdurige verstopping. Hierdoor kan uiteindelijk overloopdiarree ontstaan.
Diagnose van ontlastingsincontinentie (bij volwassenen)
Als u last hebt van ongewild verlies van ontlasting is het verstandig om uw klachten met de huisarts te bespreken. Aan de hand van uw klachten kan de huisarts u onderzoeken. De huisarts kan met een gehandschoende vinger de anus inwendig en uitwendig onderzoeken (rectaal toucher). Op deze manier kan de arts vaststellen wat de kracht van uw kringspier is. Soms zal de huisarts een kijkbuisje in de anus schuiven waarmee hij de binnenkant van uw anus bekijkt. Dit wordt een proctoscopie genoemd.
De arts kan u ook doorverwijzen naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of internist voor verder onderzoek in het ziekenhuis. De meest gebruikelijk onderzoeken zijn:
Een MRI (Magnetic Resonance Imaging)is bedoeld om beschadigingen aan de kringspier van de anus op te sporen. Bij een MRI-onderzoek wordt door middel van een magnetisch veld een serie gedetailleerde foto’s gemaakt van de anus. Hierdoor kan de arts afwijkingen aan en rondom de kringspier opsporen.
Met een endo-anale echo (of anale endo-echografie) kunnen beschadigingen van de kringspier van de anus worden opgespoord. Tijdens het onderzoek wordt een klein buisje in de anus gebracht dat geluidsgolven uitzendt en ontvangt. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm. De arts ziet dan of de kringspier beschadigd is. Meestal is ook zichtbaar om welke beschadiging het gaat.
Bij manometrie (of drukmeting) van de anus wordt de knijpkracht van de kringspier van de anus gemeten. Bij dit onderzoek schuift de arts een dun slangetje met een klein ballonnetje tot in de endeldarm. Hiermee worden de knijpkracht en de reflexen van de kringspier gemeten, zowel in rust als na het dichtknijpen van de anus en bij het opblazen van het ballonnetje.
Meer informatie vindt u elders op deze website bij onderzoeken.
Klachten en symptomen bij ontlastingsincontinentie (bij volwassenen)
Ontlastingsincontinentie veroorzaakt vaak een combinatie van vervelende klachten.
Klachten van ontlastingsincontinentie zijn:
Niet kunnen ophouden van ontlasting
Ongewild ontlastingsverlies
Geen aandranggevoel van de ontlasting hebben
Verlies van kleine beetjes slijm uit de anus
Pijn, jeuk en een geïrriteerde huid bij de anus
Geen controle hebben over winden laten
Gevoelens van schaamte als gevolg van vieze luchtjes en angst voor ongelukjes.
Hoe gaat het verder?
Bij ontlastingsincontinentie is de behandeling afhankelijk van de oorzaak. Als verstopping of diarree de oorzaak is, kan de arts u voedingsadviezen geven en in sommige gevallen medicijnen voorschrijven. Bij een verslapping of beschadiging van de kringspier en/of bekkenbodemspieren zijn er verschillende behandelingen mogelijk:
Bekkenbodemfysiotherapie Bij bekkenbodemfysiotherapie worden de spieren van de bekkenbodem getraind onder begeleiding van een gespecialiseerde fysiotherapeut. Door het versterken van de spieren is het vaak makkelijker om de ontlasting op te houden. Bij bekkenbodemfysiotherapie kan gebruik gemaakt worden van biofeedback. Bij biofeedbacktraining brengt de fysiotherapeut een sonde in de anus die de elektrische impuls van de bekkenbodemspieren opvangt. Dit wordt omgezet in beeld op een beeldscherm. De fysiotherapeut en de patiënt kunnen zo de spierkracht zichtbaar maken en daarmee het effect van de oefeningen bekijken.
Herstellen kringspier In sommige gevallen kan een beschadigde kringspier operatief worden hersteld. Het beschadigde deel van de kringspier wordt vervangen door het nog aanwezige gezonde deel van de kringspier. Deze operatie wordt ook wel een sfincterplastiek genoemd
Dynamische gracilis plastiek Bij een dynamische gracilis plastiek wordt tijdens een operatie een nieuwe kringspier gemaakt van de gracilisspier uit het dijbeen. De nieuwe kringspier wordt gestimuleerd door kleine elektrische impulsen. Deze impulsen worden gegeven door een pacemaker die geïmplanteerd wordt in de buikwand. U kunt met uw arts overleggen of u in aanmerking komt voor deze behandeling.
Sacrale neuromodulatie (SNM) ofwel sacrale neurostimulatie (SNS) Dit is een vrij nieuwe techniek bij incontinentieproblemen. Deze behandeling komt pas in aanmerking als andere behandelingen niet werken. Bij sacrale neuromodulatie worden lichte elektrische impulsen afgegeven aan zenuwen die zich in uw onderrug bevinden, net boven het stuitje. Dit gebied heet het sacrale gebied. De zenuwen in dit gebied reguleren het functioneren van de blaas, een deel van de darmen, de sluitspieren in de anus en het bekkenbodemgebied. Door het stimuleren van die zenuwen worden de ‘verkeerde’ signalen overstemd door ‘goede’ signalen. Hierdoor kunnen klachten, zoals ontlastingsincontinentie, verlicht worden. U kunt met uw arts overleggen of u in aanmerking komt voor deze behandeling.
Stoma In zeer ernstige gevallen kan de arts samen met u besluiten om een stoma aan te leggen. Een stoma is een kunstmatige darmuitgang via de buikwand. Met een klein, luchtdicht zakje wordt de ontlasting opgevangen.
Darmspoeling Door middel van het spoelen van de darm kan men ongewild ontlastingsverlies enige uren voorkomen.
Hulpmiddelen Hulpmiddelen als anale tampons of ‘broekluiers’ kunnen voor sommige patiënten een (tijdelijke) oplossing zijn. Deze hulpmiddelen zijn over het algemeen verkrijgbaar bij de apotheek. Uw arts kan advies geven over het gebruik. Een anale tampon is alleen voor incidenteel gebruik.
Wat kan ik doen?
Tips en adviezen bij Ontlastingsincontinentie (bij volwassenen)
Als de ontlastingsincontinentie wordt veroorzaakt door verstopping of diarree, zijn er een aantal maatregelen die deze klachten kunnen verminderen. Tips en adviezen vind je bij verstopping en diarree.
Ongewild ontlastingsverlies is een heel vervelend probleem. Ongewild ontlastingsverlies geeft vaak niet alleen lichamelijke maar ook psychische problemen. Regelmatig hebben de klachten invloed op het sociale leven.
Mensen die last hebben van ontlastingsverlies worden vaak onzeker en hebben een schaamtegevoel.
Bespreek de problemen met je huisarts want er zijn verschillende mogelijkheden om de klachten te verminderen. Je huisarts kan je doorverwijzen naar een bekkenbodemfysiotherapeut, een bekkenbodemcentrum of een gespecialiseerde afdeling in het ziekenhuis. Steeds meer ziekenhuizen hebben een bekkenbodemcentrum of bekkenbodempoli die zich bezighouden met deze klachten.
Deze informatie is geschreven door de Maag Lever Darm Stichting.
In samenwerking met: Drs. Jeroen Jansen, MDL-arts
Dr. Alfons Geraedts, MDL-arts
Dr. Rob Ouwendijk, MDL-arts
Dr. Mark van Berge Henegouwen, GI-chirurg
Dr. Christianne Buskens, GI-chirurg
Laatst herzien: 2013
We houden je graag op de hoogte
We informeren je graag zo goed, betrouwbaar en compleet mogelijk over spijsverteringsziekten en -klachten. Voor voorlichting en onderzoek naar spijsverteringsziekten zijn wij volledig afhankelijk van donateurs.
