Dr. Ernst Kuipers, over de darmkanker duizendpoot
Dr. Ernst Kuipers: MDL-arts en -hoogleraar, coördinator bevolkingsonderzoek darmkanker voor Europa en het Midden-Oosten voor de World Endoscopy Organization, en voorzitter van de Raad van Bestuur bij het Erasmus MC Rotterdam. Een hele mond vol. Maar het is vooral Kuipers’ hart dat overloopt voor zijn vakgebied, en het redden van levens met het bevolkingsonderzoek.
"Ga jij maar eens naar het lab", werd Ernst Kuipers jaren geleden geadviseerd, toen hij nog beginnend MDL-arts was. "Wat kom je hier doen?", was de vraag die ze hem daar meteen bruut stelden. Hij kwam om zijn promotie-onderzoek naar maagkanker te doen: de start van een decennialange carriere - of liever, levensmissie.
Het blijkt de plek waar Kuipers ontdekt dat het maag-, darm-, levervakgebied het helemaal is voor hem. "Vanuit dat promotie-onderzoek groeide mijn interesse in kanker in het spijsverteringsstelsel. Dat is namelijk uniek. Bijna een vierde van alle kankers komt voor in dat stelsel; van slokdarm tot endeldarm. En al die soorten kanker hebben stuk voor stuk bijzonder lange voorstadia."
Geen wonder dat Kuipers' interesse algauw verder inzoomde op epidemiologie en screening; manieren om kanker in het spijsverteringskanaal tijdig op te sporen, terwijl het nog in dat lange voorstadium zit - én het in de meeste gevallen nog relatief goed behandelbaar is.
Iets dat 15 jaar geleden begon als niets meer dan een eerste gedachte, is nu in de praktijk uitgerold en redt duizenden levens: het bevolkingsonderzoek darmkanker.
Bevolkingsonderzoek, redt levens
Ernst Kuipers: "Darmkanker komt heel veel voor. En als je het eenmaal hebt is de behandeling erg intensief en ingrijpend. Een aanzienlijk deel sterft. Dat is vreselijk. En het is des te erg, omdat het te voorkomen en simpel te behandelen was geweest. Ik constateerde dat bij elke patiënt opnieuw. En dat zet je toch aan het denken."
De eerste gedachtes over dit feit en wat er aan gedaan kan worden, schoten 15 jaar geleden voor het eerst door zijn hoofd. Maar hij was nog maar één van de weinigen. "De Nederlands bevolking wist 15 jaar geleden bijna niets over darmkanker of poliepen. Een Europese studie bewees dat destijds zelfs: wij bungelden als land helemaal onderaan, qua kennis van de ziekte. Daarom vroeg er ook niemand om meer informatie, laat staan een bevolkingsscreening.
MDL-artsen wisten het natuurlijk wel, maar die waren toen zo beperkt in aantal dat gewoonweg niemand van ons de tijd had om zich met bezig te houden met de promotie van een bevolkingsonderzoek."
Het duurde daarom een tijdje sinds die eerste gedachte, maar uiteindelijk onderzocht de overheid de kwestie. Uit alle studies bleek dat een bevolkingsscreening op darmkanker in goede aarde viel bij de bevolking, en dat het absoluut iets zou opleveren. Het onderzoek bleek meer dan gelijk te hebben, weten we nu - sinds de invoering in 2014.
"Het bevolkingsonderzoek staat nu als een huis. De opkomst is enorm hoog; hoger nog dan de prognoses. We verwachtten een opkomst van 60%, die zit ruim in de 70%. Dat is Europa-breed ook een heel hoge opkomst. Ons bevolkingsonderzoek is wat dat betreft letterlijk een studievoorbeeld voor andere landen. En dan hebben we het nog niet eens over de opbrengst gehad. Niet alleen de financiële opbrengst, omdat prijzige behandelingen bespaard blijven, maar vooral ook de levensopbrengst. Die loopt in de duizenden."
De darmkanker duizendpoot
Aan criticasters op dat gebied, die beweren dat een bevolkingsscreening onder de streep geen levens redt, heeft Ernst Kuipers een heel eenduidige boodschap: “Nonsens.”
“Er worden nu al twee keer zoveel darmkanker diagnoses gesteld, waarvan het merendeel in een vroeg stadium verkeert, waardoor de overleving in die groep aanzienlijk hoger is. De overlevingskansen over 5 jaar zijn namelijk 90%, wanneer het in een vroeg stadium ontdekt wordt. In een laat stadium is dat nog maar 10 tot 20%.
De volle omvang en impact over de hele bevolking kun je straks pas meten, vanaf 5 jaar na de volledige uitrol van de screening. In 2018 is de uitrol compleet, dus pas vanaf het jaar 2023 kunnen we echte conclusies over het aantal geredde levens gaan trekken.
Je moet het zien als een duizendpoot die voetje voor voetje vooruit gaat. Als hij één pootje verzet, kun je niet gaan roepen 'Hij beweegt niet!' omdat je niet meteen verandering ziet. Het gaat om ál die kleine stapjes die gezet moeten worden. En dat duurt even."
Alle ballen op de stip in 2023
Tot die tijd blijft Prof. dr. Ernst Kuipers zich zeker inzetten voor verder uitrollen en door ontwikkelen van het bevolkingsonderzoek van de toekomst.
"Als het allemaal compleet uitgerold is, gaan we het opnieuw evalueren: wat kan er beter? We kunnen de leeftijdsgrens bijvoorbeeld verlagen naar 50 jaar, of zorgen dat mensen met bloed in de ontlasting al sneller worden doorverwezen voor een coloscopie. Zijn er al betere, gevoeligere testen ontwikkeld? Of gaan we werken met op het individu toegesneden screenings intervallen?
Al die ballen liggen klaar op de stip. We hoeven dan alleen nog maar te kijken of we hem er in gaan schieten of niet."
Kuipers wil ondertussen vooral raak blijven schieten, want darmkanker komt nu nog steeds te vaak - en vooral onnodig - voor in zijn ziekenhuis. "De diagnose darmkanker is telkens weer teleurstellend, want het had voorkomen kunnen worden - als we maar vroegtijdig gescreend hadden."
"Darmkankeronderzoek gaat in veel kleine stapjes, net als bij een duizendpoot. Het duurt even, maar je komt wel vooruit."